Çocuklar İçin Hayali Oyunun Önemi
Oyun denildiğinde akla I-pad’in, bilgisayarın, içeriği ailelerin belirlediği yapılandırıcı oyunların veya öğretici kutu oyunlarının geldiği günlerdeyiz. Oysa bir zamanlar çocukların tek başlarına veya kendi yaşıtlarıyla özgürce oynayabilme imkanları vardı. Bu zamanlarda çocuklar fazla oyuncağa da ihtiyaç duymadan değişik rollere girer, hayalgüçlerini kullanarak kendilerine farklı dünyalar yaratırlardı. Bazen ellerine bir sopa alıp ata bindiklerini düşünür, bazen öğretmen rolüne girip ders anlatır, korsan, canavar, prenses olur saatlerce oynarlardı. Çocukların yeni bilgiler öğrenebilmesinin en kolay yolunun oyun olduğu anlaşıldığından beri aileler oyuna ayrılan vakti renkleri, şekilleri, sayıları öğretmek, fiziksel becerileri arttıracak sportif oyunlar oynamak veya harfleri öğrenmesine yardımcı olacak I-pad oyunları indirmekle geçirmeyi tercih edebiliyor. Bu bilgilerin kazanılmasında yapılandırılmış oyunlar oldukça işe yarasa da, serbest hayali oyunun bir çocuğa kattıklarını başka bir aktiviteyle gerçekleştirmek mümkün değil.
Araştırmalara göre, çocukların zihinsel, sosyal ve duygusal gelişiminde 2.5 yaşından 6-7 yaşlarına kadar oynadıkları hayali oyunun büyük payı var. Özellikle, farklı insanların farklı düşünceleri olduğu, her insanın bakış açısının değişebileceği bilgisi bu hayali rol oyunlarıyla güçleniyor (Jenkins&Astington, 2000). Psikolog Sandra Russ, çocukların bilişsel becerileri üzerine yaptığı araştırmalarda, hayalgücüne dayalı oyunların duygu düzenleme konusunda fark yarattığı sonucuna ulaşmış (Seja&Russ, 1999). Bu oyunlarla çocuklar olumlu ve olumsuz duygularını kelimelerle ifade etmeyi, duygularını düşünceleriyle ilişkilendirmeyi öğreniyorlar. Bir başka araştırma, hayali oyun sayesinde çocukların özdenetim konusunda uzmanlaştığı görüşünde (Berk, Mann & Ogan, 2006). Öfke kontrolü, şiddet davranışlarında azalma, empati ve bekleyebilme becerileri hayali oyuna vakit ayıran çocuklarda gözleniyor. Farklı rollerde oynayan çocuklar, sosyal kuralları öğrenme, iletişim ve problem çözme konularında yaşıtlarından daha fazla gelişim gösteriyor.
Yapılandırılmış, yetişkin yönlendirmeli oyunlar çocuklara pek çok şey öğretir. Ancak hayali rol oyunlarının kazanımları oldukça farklı. Bu oyunlara vakit ayırmak çocukların gelişimi için gerekli.
Hayali oyun nedir?
Çocuklar hayali oyunda kendilerini başka insanların yerine koyar, farklı roller oynar, oyuncaklar veya eşyaları kullanarak olmadıkları kişiler olduklarını, görmedikleri yerlerde yaşadıklarını hayal eder, henüz yapmadıkları şeyleri deneyimlerler. Bilişsel gelişimleri izin verdiği ölçüde, hazır oldukları oyunları oynamaya başlarlar. Hayali oyunun ilk işaretleri 18 aydan itibaren, çevrelerinde gördüklerini taklit etmeleri şeklindedir. Anne gibi yemek yapma, baba gibi tamir etme modelleme yoluyla oynanır.
Çocukların belli zihinsel becerileri gelişmeye başladığı zaman oyunlarında da değişim görülür. Bir kutuyu telefonmuş gibi kulağına götürüp konuşan bir çocuk nesnelerin zihninde başka şeylerin yerine geçebileceğini kavramıştır. Sembolik olarak oyuncaklara başka anlamlar yükleyebilir artık ve böylece, 2 yaşa yaklaşırken hayali oyunun ilk denemeleri görülür. Oyuncak bebekleri gerçekmiş gibi beslemek, giydirmek bu yaşın sevilen sembolik oyunudur. Uyuyormuş gibi yapmak, işe gider gibi veya yemek yapar gibi oynamak kendini taklit etme yoluyla kendilik imajını geliştirme oyunlarıdır.
2 yaşını geçen çocuklar sembolik düşünme konusunda iyice uzmanlaştıklarından artık oyunlarında gerçeğe benzeyen oyuncaklar kullanma ihtiyacı da azalır. Daha önce oyuncak bebeğini beslerken bir biberona ihtiyaç duyabilirken, artık bir top bile bu yeri tutabilir, çünkü gelişen zihni artık gerçek ve hayal arasındaki boşluğu kendiliğinden doldurur. Böylece 3 yaşa yaklaşırken oyunlar daha yaratıcı ve öğretici hale gelir. Dinazor savaşları yapılır, hayali doğumgünü partileri verilir, açık denizde tekneye binilir, uzayda astronot olunur.
4 yaşını bitiren çocukların oyun içerikleri daha da gelişmiştir. Oyunlar artık uzun hikayelerle beslenir, pek çok farklı yerde geçebilir hatta birçok karakter içerebilir. Sosyal becerilerin geliştiği bu dönemde çocuklar arkadaşlarla oynanan oyunlardan daha fazla keyif almaya başlarlar. Sosyal oyunlarda her çocuk oyuna kendi hayalgücünü katar, böylece çocuklar karşı tarafın isteklerini fark etme şansı bulurlar.
Çocuklar her yaşta, içinden geçtikleri zihinsel, duygusal ve sosyal gelişim aşamalarına yönelik oynar. Bu oyunlarda pratik yapma ve uzmanlaşma fırsatı yakalarlar. Soyut düşünme becerileri henüz gelişmemiş çocukların deneyim kazanması açısıdan hayali oyunun yeri doldurulamaz.
-
Jenkins, J.M., & Astington, J.W. (2000). Theory of mind and social behavior: Casual models tested in a longitudinal study. Merrill-Palmer Quarterly, 46, 203-220.
-
Seja, A.L., & Russ, S.W. (1999). Children’s fantasy play and emotional understanding. Journal of Clinical Child Psychology, 28, 269-277.
-
Berk, L. E., Mann, T.D., & Ogan, A.T. (2006). Make-Believe play: Wellspring for development of self-regulation.